Темір - адам ағзасындағы маңызды микроэлемент. Ең бастысы, бұл микроэлемент адамның тіндерін, ағзаларын және жүйелерін оттегімен қамтамасыз ету үшін қажет, темір - жайлы өмірдің және организмнің әртүрлі процестерінің дұрыс жұмыс істеуінің негізі.
Қандағы темір:
- гемоглобин түзілуіне қатысады, қанда оттегі қорын қалыптастырады және оны ағзаларға тасымалдауға қатысады.
- қалқанша безінің жұмысын қолдайды
- организмнің патогенді бактерияларға төзімділігін арттырады, иммунитетті күшейтеді
- зат алмасу процестеріне қатысады
- организмді улы заттардың әсерінен қорғайды
Қандағы темірдің мөлшері әртүрлі болуы мүмкін және адамның жынысы, жасы, бойы мен салмағы сияқты әртүрлі факторларға байланысты болады.
Темірдің тәуліктік мөлшері:
- әйелдер үшін 15–20 мг
- ерлер үшін 8-10 мг
Темір тапшылығының себептері: жеткіліксіз қабылдау және қажеттіліктің артуы.
Бірінші жағдайда, біз дұрыс тамақтанбау туралы айтып отырмыз, екіншісінде тапшылық келесі себептерге байланысты болуы мүмкін:
- балалардың белсенді өсуі
- жүктілік (құрсақтағы нәрестеге қажеттігі)
- абсорбция бұзылыстары (глютен ауруы, Крон ауруы, асқазан аурулары, егде жас)
- қан жоғалту (етеккір немесе ішектен қан кету)
- асқазан-ішек ауруларын емдеуге арналған препараттарды қабылдау (антацидтер, протонды помпа ингибиторлары, Н2-блокаторлар)
- қарқынды спорт (микроэлементтер қажеттілігін арттырады)
Темір тапшылығы өте сирек жағдайларда, кейбір тұқым қуалайтын аурулармен қосарласа жүруі мүмкін.
Жүктілік кезінде микроэлементке деген қажеттілік артады: кейбір жағдайларда күнделікті норма ұлғаюы мүмкін.
Организмдегі темір деңгейінің төмендеуі - гемоглобин синтезінің бұзылуына әкелетін өте кең таралған құбылыс - қызыл қан жасушаларында темірі бар ақуыз және нәтижесінде оттегі жетіспеушілігі - жүрек, ми, бүйрекке әсер етеді.
Темір тапшылығының белгілері:
- адам тез шаршайды, тоңады
- жүктеме кезінде ентігу
- тері бозарып, қабыршақтанады
- шаш түседі
Темір тапшылығының ерекше белгілері:
- тырнақ ішке қарай майысып өседі
- жеуге болмайтын тағамдарға құштарлық (бор, әк және т.б.)
- күйдіріп ауру және ауырсынумен қатар тілдің қабынуы
- езуде жарықтар пайда болуы, қабынуы
Темір деңгейі сыни деңгейге дейін төмендеген кезде жұту бұзылыстары пайда болуы мүмкін және адам есінен тануы мүмкін.
Балаларда темірдің жетіспеушілігінен даму тежеледі.
Темір жетіспеушілігінің дамуын болдырмау үшін рационға тиісті тағамдарды, қажет болған жағдайда, арнайы биологиялық белсенді қоспаларды қосуға болады.
Темірдің ең жақсы көздері: қызыл ет және субөнімдер (бауыр, жүрек), аз мөлшерде жұмыртқа, бұршақ дақылдары (жасымық, бұршақ), асқабақ және күнжіт тұқымдары, тұтас дәндер (қарақұмық), кептірілген жемістер (алма, алмұрт, қара өрік), және көк шөптің кейбір түрлері – тимьян, ақжелкен, дала салаттары.
Тағамдағы темір гем (ет және басқа жануарлар көздерінен) және гем емес (өсімдік тағамдарынан) болып бөлінеді.
Гемдік темір тез сіңіріледі, ал гемдік емес темірдің сіңуіне көптеген факторлар әсер етеді.
Темірдің сіңуін тағаммен бірге тұтынылатын аскорбин қышқылы жақсартады.
Темірдің сіңуін тежейді - фитин қышқылы, оксалаттар, таниндер және кофеин.
Ағзада темірдің шамадан тыс жиналуы токсиндік әсер етеді. Темірдің артық дозасы бос радикалдардың өндірісін ынталандырады, дененің антиоксиданттық жүйесін тежейді және бұл атеросклероздың дамуына ықпал етуі мүмкін, сондықтан дені сау адамдарға темір препараттарын қолдану ұсынылмайды.
Маңызды!
Темір тапшылығын қалпына келтіру үшін дәрі-дәрмектер мен басқа да тағамдық қоспаларды қабылдау үшін анализ тапсырып, дәрігерден консультация алу қажет.
