Ең алдымен геронтология дегеніміз не және ол қандай міндеттерді шешетінін білгіміз келеді?
Кәрілік адамның тууынан басталады. Сонымен қатар, қартаю - прогрессивті және қайтымсыз процесс, бұл көпфакторлы процесс, мұнда нақты қоздырғыш жоқ, оның негізінде адамның сыртқы факторлары мен ішкі ерекшеліктеріне байланысты өте күрделі биологиялық процесс жатыр. Геронтология - жасқа байланысты аурулардың пайда болуына дейінгі қартаю процесін зерттейтін ғылым. Ол адамзатқа сапалы өмірді ұзартуға мүмкіндік беруге міндеттелген. Сондықтан, біздің Ауруханадағы Геронтология орталығы туралы айтқан кезде, біз, ең алдымен қартаю шамасына қарай денсаулықты сақтау саласындағы ғылыми зерттеулер туралы айтамыз. Зерттеулердің бастамашысы, идеялық шабыттандырушысы, ғылыми жетекшісі ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, медицина ғылымдарының докторы, профессор, біздің аурухананың директоры Бенберин Валерий Васильевич болып табылады.
Денсаулығына байланысты көптеген проблемалары бар егде науқасты медициналық сүйемелдеу мәселелерімен практикалық медицинаның бір бағыты – гериатрия айналысады.
Толығырақ тоқталып өтуге болады ма?
Қазіргі таңда Қазақстандағы тұрғындардың шамамен 11% - ы 60 жастан асқан, бірақ әлем жылдам қартаю үстінде, 2050 жылға қарай біз бұл көрсеткішті 20% деңгейінде болатындығын болжаймыз, бұл елдің денсаулық сақтау және экономикасына ғана емес, сондай-ақ әрбір отбасына, әрбір адамға да елеулі қатер төндіреді. Дені сау болып қартаюды қамтамасыз ету дегеніміз, яғни, егде адамның өмір сүру сапасын жақсарту, жасқа байланысты аурулармен күрестің кезеңін адам өмірінің неғұрлым кейінгі жылдарына жылжыту. Біз, Геронтология орталығында дербестендірілген, жеке сезімталдыққа негізделген, адам ағзасының жас ауруларының ерте пайда болуына әкелетін белгілі қауіп факторларына қарсы тұру мүмкіндігін зерттейміз. Осы механизмдерді білу әрбір пациентке оның жеке, белсенді ұзақ өмір сүруінің жеке бағдарламасын ұсынуға мүмкіндік береді.
Қазіргі пациенттеріңіз кімдер?
Бізде пациенттер жоқ, бірақ өз денсаулығы туралы деректерді ұсынуға және арнайы тексеруден өтуге келіскен зерттеу қатысушылары бар. Біз олардың әрқайсысына өте ризамыз. Біз олардың көмегімен қазақ популяциясындағы жасқа байланысты аурулардың генетикалық деңгейде даму ерекшеліктерін зерттейміз. Кейбір популяциялар үшін мұндай зерттеулер дербестендірілген медицинаға, атап айтқанда, клиникаға дейінгі деңгейде жасқа байланысты ауруларды анықтауға мүмкіндік беретін инновацияларға және аурудың өтуіне жол бермейтіндей етіп генетикалық ерекшеліктерді түзетуге негіз болды.
Біздің елімізде қазақ популяциясындағы жасқа байланысты аурулардың генетикалық зерттеулері қарқын алып келеді, және біз көп ұзамай маңызды сұраққа жауап беретінімізге сенімдіміз: біз, басқа популяциялар үшін әзірленген дербестендірілген медицина технологияларын өзіміздің популяциямыз үшін негізге ала аламыз ба?
Егер бұл жауап «иә» болса, демек, қазақстандықтар үшін дербестендірілген технологиялар өте жақын арада қолжетімді болады. Егер «жоқ» болса, біздің азаматтарымыз үшін өте қажетті өз технологияларын іздеу және әзірлеу қажет. Өйткені, көптеген жағдайларда жасқа байланысты аурулар біздің ұзақ және сапалы өмір сүру мүмкіндігімізді шектейді. Осы зерттеулердің нәтижелерінде - біздің әрбір ерікті қатысушымыздың рөлі баға жетпес .
Жасқа байланысты аурулар туралы айтатын болсақ, қандай аурулар бар?
Бұл жасқа байланысты аурулар: артериялық гипертония, қант диабеті, семіздік, нейродегенеративті аурулар, қатерлі ісіктер, атеросклероз. Осы аурулардың көпшілігі үшін ортақ заңдылықтар бар: олардың алдында метаболикалық синдром жиі жүреді - бұл қант пен қан липидтері нормасынан сәл жоғары болған кезде, салмағы, артериялық қысымы. Метаболикалық синдром ауру қалыптасқанға дейін қайтымды жағдай болып табылады. Егер метаболикалық бұзылыстарды «нормадан сәл жоғары» деңгейінде байқаса және алдын алу шараларын қолданса (тамақтануды, физикалық және психикалық жүктемені реттеу), онда жасқа байланысты аурулардың пайда болуын он жылға дейін артқа жылжытуға болады. Сондай-ақ, бұл тақырып Геронтология орталығында зерттеу объектісі болып табылады.
Жас ұрпаққа сапалы ұзақ өмір сүруі үшін денсаулығын қалай күту керек?
Денсаулық – өмір бойына берілген басты құндылық. Бұл сыйлықты өнімді өмірдің ұзақ жылдары бойы сақтау – әр адамның арманы. Алайда, бұл арманға барлық тірі ағзаларға тән шарасыз қартаю қарсы тұрады. Адам үшін бүгінгі биологиялық шегі 110-120 жыл, бірақ өмір сүру ұзақтығы көп жағдайда 75 жыл деңгейінде. Осы жылдарға қосымша, ең бастысы, сапалы өмір сүру үшін денсаулықты мүмкіндігінше ерте сақтау қажет. Мысалы, дені сау, бала тууға дайындалған отбасында дер кезінде мықты бала туылады. Егер оны дұрыс тамақтандырса (бұл ең алдымен ана сүтімен тамақтандыру), оның физикалық формасымен айналысса (шынықтыру, гимнастика), мерзімінен бұрын инфекциялардан сақтаса (мысалы, вакцинация), бала өмірінің алғашқы 3 жылында ұзақ сапалы өмір сүруге барынша мүмкіндік алады. Әрі қарай өмір сүру үшін қарапайым, бірақ өте маңызды шарттар бар: темекі шекпеу, ішімдік ішпеу, күніне кемінде 10 мың қадам жаяу жүру, артық салмаққа жол бермеу және сау тамақ қабылдау, жағымды көңіл-күйді сақтау.... Жалпы денсаулық жағдайына, оның ішінде қан қысымы, қан қанты және қан липидтері деңгейіне, жалпы денсаулық жағдайына баға алу үшін дәрігердің қабылдауына үнемі барып тұрған жөн. Біздің денсаулығымыз өзіміздің қолымызда, батыл іздене беріңіз және сау болыңыз!
