Мыс - адам организмінің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажетті маңызды микроэлемент. Ол ферменттердің құрамына кіреді және барлық процестерге қатысады:
- зат алмасу, тіннің тыныс алуында темірмен бірге эритроциттер мен гемоглобиннің түзілуіне қатысады.
- коллагеннің құрамдас бөлігі ретінде сүйектердің, шеміршектердің, сіңірлердің қалыпты құрылымын, қан тамырлары мен терінің қабырғаларының серпімділігін сақтау
- тері және шаш пигменттерінің түзілуі
- қалқанша безінің және жүрек-қантамыр жүйесінің қалыпты жұмысы, нәруыздар мен көмірсулардың сіңуі
- иммундық жүйенің жұмысы
- әйел жыныс гормондарын өндіру
- вестибулярлық аппаратты нығайту
Мыс барлық жасушаларға, тіндерге және ағзаларға енуге қабілетті. Мыстың ең жоғары концентрациясы бауырда, бүйректе және мида байқалды. Организмнің мысқа физиологиялық қажеттілігі тәулігіне 2-3 мг.
Мыс тапшылығының себептеріне мыналар себеп болуы мүмкін: организмге мыстың тағаммен жеткіліксіз түсуі, антибиотиктерді, кортикостероидтарды, стероидтық емес қабынуға қарсы препараттарды ұзақ уақыт қабылдау, қоректік заттардың сіңбеуі, асқазан-ішек жолдарына операциялар, диарея, күйік салдарынан мыс шығынының жоғарылауы; организмге шамадан тыс мырыштың түсу.
Муковисцидоз, целиакия ауруларынан зардап шегетін адамдарда мыс жетіспеушілігі болуы мүмкін
Мыс тапшылығының негізгі белгілері:
- темірдің сіңуінің төмендеуі, анемияның дамуы
- жүрек-қантамыр жүйесінің нашарлауы, жүректің ишемиялық ауруы қаупінің жоғарылауы
- сүйек және дәнекер тінінің нашарлауы, сүйек минерализациясының бұзылуы, остеопороз, сүйек сынуы
- аллергиялық дерматоздарға, бронх демікпесіне бейімділіктің жоғарылауы
- шаш пигментациясының бұзылуы, витилиго
- липидтер алмасуының бұзылуы (атеросклероз, семіздік, қант диабеті)
- иммундық жүйе функцияларының нашарлауы
- қалқанша безінің ұлғаюы (гипотиреоз, тироксин тапшылығы); қыздарда жыныстық дамудың кешігуі, етеккір циклінің бұзылуы, әйелдерде либидоның төмендеуі, бедеулік
- организмнің тез қартаюы.
Ағзадағы мыс тапшылығы осы элементті жеткіліксіз қабылдағанда (тәулігіне 1 мг немесе одан аз) дамуы мүмкін, ал адамдар үшін уыттылық шегі тәулігіне 200 мг.
Өз кезегінде, ағзадағы мыс мөлшерінің жоғарылауы организмге өте улы әсер береді. Мыстың артық болуының себептері:
- организмге шамадан тыс түсу (өндірістік жағдайда мыс қосылыстарының булары мен шаңын жұту, мыс қосылыстарының ерітінділерімен тұрмыстық улану, мыс ыдыстарды пайдалану)
- мыс алмасуының бұзылуы.
Артық мыстың негізгі көріністері:
- буларды жұтқанда «мыс безгегі» пайда болуы мүмкін (қалтырау, жоғары температура, терлеу, балтыр бұлшықеттерінің құрысулары)
- шаң мен мыс оксидінің әсерінен көз жасаурауы, конъюнктива мен сілемейлі қабықтың тітіркенуі, түшкіру, тамақтың ашуы, бас ауруы, әлсіздік, бұлшықет ауруы, асқазан-ішек жолдарының бұзылуы мүмкін.
- цирроз дамуымен бауырдың зақымдануы және мидың қайталама зақымдануы
- жүйке жүйесінің функционалдық бұзылыстары (есте сақтау қабілетінің бұзылуы, депрессия, ұйқысыздық), бүйрек қызметінің бұзылуы
- аллергиялық дерматоздар
Адамдар үшін мыстың негізгі көздері - сиыр бауыры, теңіз өнімдері, әсіресе асшаяны мен теңіз шаяны, шемішке дәні, жаңғақ және саңырауқұлақтар. Мыстың екі тәуліктік нормасы жүз грамм теңіз шаянының етінде, бір жарым норма бауырда, ал жаңғақтардан, кешьюден тәуліктік норма алу үшін кем дегенде бір стақан қажет болады. Сондықтан, ең жақсы нұсқа - мыс қабылдауды әртүрлі тағамдардан - бауырдан, теңіз өнімдерінен, жаңғақтардан, шемішке дәнінен, саңырауқұлақтардан, кептірілген өріктерден, қара өріктерден, банан, бұршақтардан алу, сонда организм витаминдер мен минералдарды әлдеқайда көп алады.
Сондай-ақ тағамнан алынған мысты жоғалтпау маңызды:
- мыстың сіңуі темірі бар препараттарды қабылдауды азайтады
- тағамда фруктоза тым көп болса, мыс тұтынуды арттырады
- құрамында мысы жоғары тағамдарды нанмен немесе көп мөлшерде көкөністермен бірге жеу ұсынылмайды – олардың құрамындағы фитанцидтер мыспен кешен түзіп, ағзадан шығарылуы мүмкін.
- алкогольді шамадан тыс тұтыну – мыстың сіңуін азайтады.
Білу маңызды!
Адам организмінде мыс тапшылығы өте сирек жағдайларда кездеседі, өйткені қарапайым тағамдарды тұтыну осы микроэлементтің нормасын толтыру үшін жеткілікті. Қандағы мыс деңгейін білу үшін талдау нәтижелері бойынша тиісті қорытынды жасап, сол немесе басқа емдеу тактикасын ұсынатын дәрігерге жүгіну керек.
