Бұл күн 1948 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) құрылу күніне орай таңдалды, сол кезде ұйымның жарғысына қол қойылды. Денсаулық күнін жыл сайын өткізу 1950 жылдан бастап дәстүрге айналды.
Дүниежүзілік денсаулық күні жыл сайын адамдардың денсаулығы мен ұзақ өмір сүруіне деген қызығушылығын арттыру үшін бүкіл адамзатқа әсер ететін және біздің өмірімізге тікелей әсер ететін мәселелерді көтереді.
Қазіргі уақытта Ұйымның мүшелері әлемнің 194 елі, оның ішінде Қазақстан Республикасы да бар.
Бұл мәселені жаһандық тұрғыдан қарастыра отырып, экологиядан, тұрақсыз экономикадан, кейбір елдерде қол жетімді медицинаның болмауынан үнемі нашарлайтын жағдай сапалы және салауатты өмірге ықпал етпейді. Осы мәселелерді шешу үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы құрылды, оның міндеттеріне ғылыми бағдарламалар мен зерттеулер әзірлеу, стандарттар құру және олардың жалпыға бірдей сақталуын бақылау, денсаулық сақтау жағдайын бағалау және оны жақсарту үшін шаралар қабылдау кіреді.
Дүниежүзілік денсаулық күні – бұл салауатты ұлттың дамуына тікелей әсер ететін қоршаған ортаны қорғауға және экологиялық жағдайды жақсартуға ұмтылудан басқа, өз әл-ауқатына, сау денесі мен мықты рухына қамқорлық жасайтын кез келген адамға арналған күн. Жыл сайын Дүниежүзілік денсаулық күнін мерекелеу адамзаттың ең маңызды мәселелеріне арналады және әр жолы өзінің ерекше тақырыбымен өтеді.
2024 жылғы Дүниежүзілік денсаулық күнінің тақырыбы – «Менің денсаулығым, менің құқығым». Биылғы тақырып әр адамның барлық жерде сапалы медициналық қызметтерге, білім мен ақпаратқа, сондай-ақ қауіпсіз ауыз суға, таза ауаға, дұрыс тамақтануға, сапалы тұрғын үйге, еңбекке және қоршаған орта жағдайларына және кемсітушіліктен арылуға құқығын қорғау үшін таңдалды.
Денсаулық - әр адамның негізгі құқығы. Денсаулық адам құқығы ретінде ДДҰ Жарғысында (1948), Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында (1948) және адам құқықтары жөніндегі көптеген халықаралық және аймақтық шарттарда танылған. ДДҰ-ға мүше барлық мемлекеттер кем дегенде бір халықаралық шартты ратификациялады, онда физикалық және психикалық денсаулықтың ең жоғары қол жеткізуге болатын деңгейіне құқық танылады.
Денсаулық сақтау құқығы - адамның негізгі құқықтарының бірі. Әрбір адам кез келген уақытта және кез келген жерде қаржылық қиындықтарға тап болмай, өзіне қажетті медициналық көмек ала алуы керек.
ДДҰ әлемдік қоғамдастықтың назарын адам мен планетаның денсаулығын қорғау үшін қажетті шұғыл әрекеттерге және адамның әл-ауқатына бағытталған қоғам құру қозғалысын нығайтуға аударады.
ДДҰ үкіметтер мен жұртшылықты планетаны және олардың денсаулығын қорғау және әл-ауқат қоғамын құру үшін не істеп жатқаны туралы ақпарат таратуға шақырады. Планетада біз барлығына таза ауа, су және тамақ қол жетімді болатын әлем құруымыз керек, онда экономика денсаулық пен әл-ауқат қызметіне орналастырылады, онда қалалар толыққанды өмір сүруге жарамды болады, ал адамдар өздерінің және планетаның денсаулығына жауапкершілікпен қарайды.
Денсаулық, ДДҰ анықтамасы бойынша, физикалық ақаулар мен аурулардың болмауы ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік, физикалық және психикалық әл-ауқаттың жиынтығы. Жалпы адам мен қоғамның денсаулығы көптеген әлеуметтік, табиғи және биологиялық факторларға байланысты және 20% тіршілік ету ортасымен, 20% тұқым қуалаушылықпен, 50% өмір салтымен анықталады және оның тек 10% денсаулық сақтау жүйесіне байланысты.
Адамның денсаулығы, ең алдымен, өзіне байланысты. Уақтылы алдын алу, салауатты өмір салты, өзіне және айналасындағыларға жауапкершілікпен қарау, денсаулық пен қоршаған ортаға зиян келтірмейтін тауарлар мен қызметтерді таңдау, мұның бәрі денсаулық пен ұзақ өмір сүрудің, аурулардың алдын алудың қажетті шарттары болып табылады.
Денсаулық пен салауатты өмір салты – бұл өмірдегі басты құндылық, осы әлемде өмір сүрудің қуанышты сезімі. Зияткерлік, моральдық-рухани, физикалық және репродуктивті әлеуетті жүзеге асыру тек салауатты қоғамда мүмкін.
Мүмкіндігінше сау болу үшін ДДҰ мыналарды ұсынады:
- Белсенді өмір салтын ұстану. Жұмыста көп отыратын болсаңыз аптасына кемінде 150 минут орташа немесе 75 минут қарқынды физикалық белсенділіктен кейін физикалық күш салумен өтелуі керек.
- Дұрыс тамақтану. Рационда күніне кемінде 500 г көкөніс мен жеміс, дәнді дақылдар, ет – оның майсыз сорттары, жаңғақ, кептірілген жемісболуы керек. Тұз, қант, майларды шектеу керек. Өнімдерді аспаздық өңдеу әдісі ретінде буда пісіруді, бұқтыруды таңдаған дұрыс. Тұз тұтынуды шектеу өте маңызды – күніне 5 грамнан артық емес.
- Өзіңізді психоэмоционалды шамадан тыс жүктемелерден қорғаңыз және стресстік жағдайлардан аулақ болыңыз. Қуаныш пен рухани рахат әкелетін іспен айналысыңыз. Бұл қартаю процестерін баяулатады, белсенділік пен жақсы көңіл-күйді сақтайды.
- Еңбек пен демалыстың тепе-теңдігін сақтаңыз, ұйқыға жеткілікті сағат бөліңіз – организмді толық қалпына келтіру үшін кем дегенде 7-8 сағат.
- Зиянды әдеттерден, ең алдымен темекі шегуден (соның ішінде вейпинг, кальян) және алкогольді асыра пайдаланудан бас тарту.
- Медициналық тұрғыдан белсенді болыңыз! Дәрігерге уақтылы барыңыз, профилактикалық медициналық қарап-тексеруден және диспансерлеуден өтіңіз, вакцинациялаңыз.
Дереккөз: Мәскеу Облыстық денсаулық сақтау және медициналық алдын алу орталығы
